12 Ιανουαρίου 2014

Η φαινομενική σταθερότητα

Παρατηρώντας τα τετράγωνα Α και Β της αριστερής εικόνας θα έλεγε κανείς ότι αυτά είναι διαφορετικής χρωματικής αξίας, παρόλο που στη δεξιά εικόνα αποδεικνύεται το αντίθετο. Η τάση αυτή να γίνονται αντιληπτά τα αντικείμενα με ένα σταθερό χρώμα, ακόμα κι αν οι συνθήκες φωτισμού αλλάξουν ονομάζεται χρωματική σταθερότητα, και πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του οπτικού συστήματος. Στην περίπτωση στην οποία δεν θα υπήρχε ο πράσινος κύλινδρος, τα τετράγωνα της σκακιέρας θα είχαν μόνο δύο χρώματα, το λευκό και το γκρι. Εξαιτίας της χρωματικής σταθερότητας το τετράγωνο Β χαρακτηρίζεται λευκό ακόμα κι όταν η σκιά του κυλίνδρου πέφτει πάνω του. Ουσιαστικά το λευκό μετατρέπεται σε γκρι, αλλά καθώς περικλείεται από γκρι τετράγωνα που επίσης έχουν σκουρύνει, διατηρεί τον χαρακτήρα του και γίνεται αντιληπτό ως ένα από τα λευκά τετράγωνα.

Υπάρχουν τρεις κύριοι παράγοντες που θεωρείται ότι συμβάλλουν στην σταθερότητα χρώματος, οι οποίοι είναι:
1.   Η προσαρμογή
Ο Rudolf Arnheim αναφέρει πως η χρωματική σταθερότητα υποβοηθείται από το φυσιολογικό γεγονός ότι ο αμφιβληστροειδής προσαρμόζεται στις δεδομένες συνθήκες φωτισμού. Η προσαρμογή αυτή μειώνει την αντίληψη της επίδρασης του φωτισμού στο φυσικό χρώμα των αντικειμένων. Για παράδειγμα, τα χρώματα ενός δωματίου μπορεί να γίνουν αντιληπτά χωρίς διαφορές στο φως της ημέρας σε σχέση με το πώς φαίνονται υπό το φως των ηλεκτρικών λαμπτήρων τη νύχτα. Σε ένα πείραμα των Katz και Révész, κοτόπουλα εκπαιδεύτηκαν να τσιμπούν μόνο λευκούς κόκκους ρυζιού και να τους απορρίπτουν όταν ήταν χρωματισμένοι με διάφορα χρώματα. Όταν τους παρουσιάστηκαν λευκοί κόκκοι φωτισμένοι με έντονο μπλε φως, τα πουλιά τσίμπησαν χωρίς δισταγμό.
2.   Το πλαίσιο
Στην παραπάνω εικόνα παρατηρούμε ότι η αντιληπτική σταθερότητα ευνοείται από την ύπαρξη ενός σύνθετου πλαισίου. Απομονώνοντας όμως τα τετράγωνα Α και Β, τότε δεν έχουμε αντιληπτική σταθερότητα. 
3.   Η μνήμη χρώματος
Πρόκειται για έναν μηχανισμό του ανώτερου γνωστικού μας συστήματος σύμφωνα με τον οποίο η αντίληψη του χρώματος μίας επιφάνειας ή ενός αντικειμένου που έχει κάποιο χαρακτηριστικό χρώμα (όπως τα χρώματα της σκακιέρας), επηρεάζεται από τη μνήμη μας για το πρωτοτυπικό χρώμα του αντικειμένου. Ο εγκέφαλος προσδιορίζει και οργανώνει μια απάντηση στο χρωματικό ερέθισμα με βάση την προηγούμενη μάθηση. Ο θεατής επηρεασμένος από τη χρωματική μνήμη δεν αναφέρεται στο πραγματικό χρώμα. Η αποθηκευμένη πληροφορία έχει βαθιά επίδραση στην αντίληψη των χρωμάτων και υπερισχύει της πραγματικότητας.

Επανέρχομαι στα τετράγωνα της εικόνας και σημειώνω τα λόγια του Arthur Schopenhauer στο βιβλίο του Η τέχνη τού να έχεις πάντα δίκιο: «Είναι σαν το γκρίζο που αν το βάλεις πλάι στο μαύρο φαντάζει άσπρο, αν το βάλεις πλάι στο άσπρο φαντάζει μαύρο». Ο Schopenhauer αναφέρεται στο 13ο τέχνασμα με τίτλο «Εξαναγκάστε τον αντίπαλό σας σε απόρριψη του αντεπιχειρήματος», σύμφωνα με το οποίο σε μία λογομαχία μπορεί κανείς να οδηγήσει τον αντίπαλό του να συμφωνήσει μαζί του, παρουσιάζοντας την αντίθετη άποψη όσο πιο παράλογη γίνεται. Έτσι ο αντίπαλος αναγκάζεται να μην αποδεχτεί την αντίθετη θέση και να αναγνωρίσει την αρχική, η οποία με τον χειρισμό αυτό εμφανίζεται πιο πειστική.

Στα παραπάνω είναι εμφανές το κοινό στοιχείο της χρωματικής σταθερότητας και του Schopenhauer: πρόκειται για την επίδραση της αντιληπτικής ικανότητας. Κατά έναν αντίστοιχο τρόπο με αυτόν της χρωματικής σταθερότητας που αναλύθηκε θα μπορούσε να μελετηθεί η κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας σήμερα. Ως σταθερή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η επιμονή στην εφαρμογή αντιλαϊκών μέτρων, τα οποία υψώνονται όπως ο κύλινδρος, και χειροτερεύουν (μαυρίζουν) το βιοτικό επίπεδο του ελληνικού λαού. Η αντοχή των Ελλήνων και η προσαρμογή τους στις όλο και πιο δύσκολες συνθήκες υποβοηθούν την ύπαρξη νέων μέτρων. Οι νομοθέτες δεν απομονώνουν το πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται όσοι έχουν καταστραφεί από τις δυσβάστακτες ενέργειες. Χωρίς να προσεγγίσουν τα διαφορετικά κομμάτια της κοινωνίας ενεργούν παίζοντας ένα δυσοίωνο παιχνίδι. Ορισμένες φορές η απομόνωση του πλαισίου γίνεται για να αποδειχθεί ότι όλοι είναι ίσοι, είναι όμως τελικά ίσοι ή μόνο επιφανειακά; 1 ευρώ θα δίνουν οι ασφαλισμένοι για τα φάρμακα, παραλίγο να δίνουν 25 ευρώ για τη νοσηλεία. Γιατί όλοι είναι ίσοι! Τα τετράγωνα Α και Β αποδεικνύεται ότι έχουν το ίδιο χρώμα, στην πραγματικότητα όμως συμβολίζουν τις πλευρές δύο αντιπάλων. Όπως αναφέρθηκε, η μνήμη επηρεάζει την αντίληψη της πραγματικότητας. Έτσι, εξαιτίας της αποθηκευμένης πληροφορίας (τα ψέματα και τα ρουσφετολογικά θα, που έχουν “γαντζωθεί” στον εγκέφαλο), το τετράγωνο Β εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται λευκό, γι’ αυτό και κάποιοι ακόμα επιμένουν να υποστηρίζουν αυτούς που τους παραμυθιάζουν: όλα γίνονται για το συμφέρον της χώρας.

Πριν από μερικούς μήνες ο Πρωθυπουργός τόνισε:
-      Στόχος της κυβέρνησης ήταν και παραμένει η εξάντληση της τετραετίας, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για να υπάρξει σταθερότητα, η οποία είναι πιο απαραίτητη από ποτέ. Σταθερότητα σημαίνει σταθερά βήματα για μεταρρυθμίσεις και σταθερό προσανατολισμό στην Ευρώπη. (επιχείρημα)
Και απαντώ:
-      Μα αυτού του είδους η σταθερότητα οδηγεί την πλειοψηφία των Ελλήνων σε απόγνωση… (αντίθετη άποψη)
Εδώ έρχεται να προστεθεί το 13ο τέχνασμα του Schopenhauer.
-      Χωρίς τις μεταρρυθμίσεις, δεν μπορεί να υπάρξει σταθερότητα. Η Ελλάδα θα οδηγηθεί στην πτώχευση και την καταστροφή. Αυτό θέλετε; Να καταστραφεί η Ελλάδα; Ναι ή όχι; (υπερβολή, παραλογισμός και απόρριψη του αντεπιχειρήματος).
Φυσικά εδώ η απάντηση είναι πως όχι, δεν θέλει κανείς την καταστροφή. Ωστόσο, αυτού του είδους οι απαντήσεις έχουν επιτρέψει, και επιτρέπουν κάθε φορά, την “επικοινωνιακή” νίκη της Κυβέρνησης.

Ίσως να πρέπει να βελτιώσουμε τα επικοινωνιακά μας τεχνάσματα. Ίσως όμως να πρέπει να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Schopenhauer που μας προτρέπει να ξεκινάμε μία αντιπαράθεση μόνο με όσους πιστεύουμε ότι έχουν πνευματική ικανότητα και αυτοσεβασμό ώστε να αποφύγουν τις ακρότητες. Κάτι τέτοιο θέλει πολλή δουλειά, αλλά αξίζει τον κόπο προκειμένου η σταθερότητα να μην είναι φαινομενική.


Πηγές:
Arnheim, R. (2005). Τέχνη και Οπτική Αντίληψη: Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης. Αθήνα: Θεμέλιο.

Οικονόμου, Η. (2009). 8 Color perception.ppt. <ftp://ftp.soc.uoc.gr/Psycho/Oikonomou/CognitivePsy2/Paroysiaseis/>.

Σοπενχάουερ, Α. Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο. Αθήνα: Αργοναύτης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου